Δουλέψτε σκληρά και θα πετύχετε. Αυτή η αρχή διέπει εδώ και καιρό τις σύγχρονες οικονομίες, επιβραβεύοντας το ταλέντο και την εργατικότητα με οικονομική ασφάλεια. Ωστόσο, όπως διάβασα πρόσφατα στο The Economist, μια ανησυχητική μετατόπιση συντελείται: η κληρονομιά γίνεται σχεδόν εξίσου σημαντική με την εργασία στον καθορισμό της οικονομικής επιτυχίας. Αυτή η τάση δεν είναι απλώς μια ιδιορρυθμία των οικονομικών- έχει βαθιές συνέπειες για τον καπιταλισμό και την κοινωνία γενικότερα.
Σε ολόκληρο τον ανεπτυγμένο κόσμο, οι ροές των κληρονομιών έχουν αυξηθεί κατακόρυφα, διπλασιάζοντας ή και τριπλασιάζοντας το ποσοστό του ΑΕΠ σε σύγκριση με τα μέσα του 20ού αιώνα. Στη Βρετανία, ένας στους τρεις ανθρώπους που γεννήθηκαν τη δεκαετία του 1980 πρόκειται να κληρονομήσει περισσότερα από τα μέσα εισοδήματα δέκα ετών. Στη Γερμανία και τη Γαλλία, η κληρονομιά έχει γίνει καθοριστικός παράγοντας για το αν οι νέοι μπορούν να αποκτήσουν σπίτια ή μια άνετη ζωή – όχι μόνο για την επαγγελματική τους επιτυχία. Η αλλαγή αυτή υπονομεύει το αξιοκρατικό ιδεώδες ότι η σκληρή δουλειά και η εφευρετικότητα οδηγούν στην οικονομική κινητικότητα. Αντίθετα, σηματοδοτεί την άνοδο μιας νέας τάξης ραντιέρηδων, όπου ο πλούτος κερδίζεται λιγότερο από ό,τι χαρίζεται.
Στο επίκεντρο αυτής της μετατόπισης βρίσκεται η συσσώρευση κεφαλαίου, ιδίως του περιουσιακού στοιχείου των κατοικιών. Οι baby boomers, οι οποίοι αγόρασαν ακίνητα πριν οι τιμές εκτοξευθούν, διαθέτουν τεράστιες περιουσίες που θα κληροδοτηθούν σε μεγάλο βαθμό στα παιδιά τους. Οι δικαιούχοι δεν είναι μόνο οι υπερπλούσιοι που κληρονομούν περιουσίες δισεκατομμυρίων δολαρίων, αλλά και οι κληρονόμοι της μεσαίας τάξης που λαμβάνουν σπίτια που έχουν ανατιμηθεί σε αστρονομικές αξίες. Σε πόλεις όπως το Λονδίνο και η Νέα Υόρκη, οι επαγγελματίες με εξαψήφιους μισθούς δυσκολεύονται πλέον να αντέξουν οικονομικά τα σπίτια τους, εκτός αν λάβουν οικονομική βοήθεια από τους γονείς τους. Το αποτέλεσμα; Μια γενιά εργαζομένων των οποίων η οικονομική πορεία εξαρτάται λιγότερο από τις δικές τους προσπάθειες και περισσότερο από τα περιουσιακά στοιχεία της οικογένειάς τους.
Οι οικονομικές συνέπειες αυτής της τάσης είναι ανησυχητικές. Μια κοινωνία που επιβραβεύει την κληρονομιά έναντι της εργασίας στρεβλώνει τα κίνητρα. Πολλοί κληρονόμοι, εξασφαλισμένοι για το οικονομικό τους μέλλον, μπορεί να μην έχουν το κίνητρο να καινοτομήσουν ή να συνεισφέρουν παραγωγικά. Αντ’ αυτού, συχνά επικεντρώνονται στη διατήρηση του πλούτου μέσω φορολογικών παραθύρων και περιοριστικών πολιτικών στέγασης, τροφοδοτώντας έναν κύκλο όπου όσοι δεν έχουν κληρονομιές δυσκολεύονται όλο και περισσότερο να δημιουργήσουν δικό τους πλούτο. Αυτή η δυναμική κινδυνεύει να επιβραδύνει την οικονομική ανάπτυξη και να εμβαθύνει την ανισότητα.
Οι πολιτικές επιπτώσεις είναι εξίσου επικίνδυνες. Όταν οι νέοι εργαζόμενοι βλέπουν ότι ακόμη και μια καλά αμειβόμενη εργασία δεν μπορεί να εξασφαλίσει την κατοχή σπιτιού ή την οικονομική σταθερότητα χωρίς κληρονομημένο πλούτο, η πίστη τους στον καπιταλισμό διαβρώνεται. Η απογοήτευση από την οικονομική δικαιοσύνη μπορεί να οδηγήσει στην υποστήριξη ριζοσπαστικών πολιτικών, καθώς οι μη προνομιούχοι απογοητεύονται όλο και περισσότερο από ένα σύστημα που φαίνεται να είναι στημένο εναντίον τους.
Τι μπορεί λοιπόν να γίνει; Αν και η αύξηση των φόρων κληρονομιάς μοιάζει με προφανή λύση, η ιστορία δείχνει ότι τέτοιες πολιτικές είναι πολιτικά τοξικές. Οι κυβερνήσεις έχουν συστηματικά αμβλύνει ή καταργήσει αυτούς τους φόρους, καθιστώντας εύκολη την αποφυγή τους. Μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση περιλαμβάνει την αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών της συγκέντρωσης του πλούτου. Η οικοδόμηση περισσότερων κατοικιών, ιδίως σε περιοχές με υψηλή ζήτηση, θα μείωνε την εξάρτηση από την κληρονομική ιδιοκτησία για οικονομική ασφάλεια. Η μεταρρύθμιση των φόρων ακίνητης περιουσίας -όπως η επιβολή φόρων με βάση την αξία της γης και όχι τις συναλλαγές- θα μπορούσε επίσης να συμβάλει στον περιορισμό της ταχείας ανατίμησης των περιουσιακών στοιχείων. Και, το σημαντικότερο, η προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης μέσω της καινοτομίας και των επενδύσεων θα εξασφάλιζε ότι ο πλούτος θα δημιουργείται μέσω της παραγωγικότητας και όχι απλώς θα μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά.
Η αξιοκρατία και η κοινωνική κινητικότητα ήταν κάποτε οι κινητήριες δυνάμεις πίσω από την οικονομική ευημερία. Εάν ο καπιταλισμός πρόκειται να παραμείνει δυναμικός και δίκαιος, πρέπει να διασφαλίσουμε ότι η δημιουργία πλούτου -και όχι η κληρονομοκρατία- καθορίζει την οικονομική επιτυχία. Η εναλλακτική λύση είναι ένας κόσμος όπου οι οικονομικές ευκαιρίες υπαγορεύονται κατά τη γέννηση, μια πραγματικότητα που υπονομεύει τα ίδια τα θεμέλια μιας ελεύθερης και ανταγωνιστικής κοινωνίας.
Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο του Economist εδώ.