Η ιστορία της προόδου είναι γεμάτη από στιγμές όπου η τεχνολογία προηγήθηκε των θεσμών, των αξιών και της κατανόησης που απαιτούνται για να τη διαχειριστούμε. Σήμερα βρισκόμαστε ακριβώς σε μια τέτοια στιγμή. Ο ελληνοκυπριακής καταγωγής Demis Hassabis, ιδρυτής της DeepMind και πλέον Νομπελίστας, βρίσκεται στην αιχμή αυτής της καμπής: της δημιουργίας Artificial General Intelligence (AGI) — μιας μηχανής τόσο ευέλικτης και ισχυρής, που θα μπορεί να σκέφτεται, να μαθαίνει και να επινοεί με τρόπους συγκρίσιμους, αν όχι ανώτερους, από τον ανθρώπινο νου.
Το εγχείρημα της AGI δεν είναι ένα ακόμη βήμα στην τεχνολογική εξέλιξη· είναι μια αλλαγή κλίμακας. Δεν μιλάμε για «έξυπνους» αλγορίθμους που ταξινομούν δεδομένα ή συνομιλούν ευγενικά στα apps μας. Μιλάμε για νοητικά συστήματα που μπορούν να συνδυάζουν παρατήρηση, λήψη απόφασης και δράση στον φυσικό και ψηφιακό κόσμο. Ο Hassabis το περιγράφει ως το «απόλυτο εργαλείο για την πρόοδο της ανθρώπινης γνώσης». Ή, όπως θα το έλεγε ένας φιλόσοφος, ως έναν νέο τύπο νου με άγνωστες συνέπειες για το ανθρώπινο υποκείμενο.
Δεν πρόκειται απλώς για υπερβολές ενός τεχνο-ουμανιστή. Η DeepMind, ήδη με τεχνολογίες όπως το AlphaFold, έλυσε προβλήματα στη βιολογία που αντιστέκονταν για δεκαετίες. Η χαρτογράφηση εκατοντάδων εκατομμυρίων πρωτεϊνών ανοίγει δρόμους για φθηνότερη φαρμακευτική έρευνα, πιθανές θεραπείες για σπάνιες ασθένειες και –κατά τον Hassabis– την πλήρη εξάλειψη της ασθένειας εντός δεκαετίας. Αν ακούγεται τολμηρό, θυμηθείτε ότι μόλις πριν τρία χρόνια θεωρούσαμε αδύνατη την πλήρη κατανόηση της πρωτεϊνικής αναδίπλωσης.
Αυτό που προκαλεί δέος όμως δεν είναι μόνο η επιστημονική δύναμη, αλλά η ηθική και πολιτική αβεβαιότητα. Ο ίδιος ο Hassabis παραδέχεται ότι όσο εξελίσσονται αυτά τα συστήματα, τόσο λιγότερο μπορούμε να ελέγξουμε τις διαδρομές μάθησης που ακολουθούν. Νέες ικανότητες εμφανίζονται «από μόνες τους», καθώς τα συστήματα εκπαιδεύονται – όπως ακριβώς τα παιδιά. Μόνο που αυτά τα «παιδιά» δεν έχουν σώμα, ανάγκες ή ανθρώπινες εμπειρίες. Κι όμως, σύντομα θα αλληλεπιδρούν μαζί μας σε ρομποτικά σώματα, σε έξυπνα γυαλιά, σε μηχανισμούς λήψης αποφάσεων.
Το κρίσιμο ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι αν έρχεται η AGI. Είναι πώς θα εξασφαλίσουμε ότι η πορεία προς αυτή δεν θα καταλήξει σε μια κούρσα προς τον πάτο της ασφάλειας. Ο Hassabis αναγνωρίζει δύο βασικούς κινδύνους: αφενός, την κακόβουλη χρήση από ανθρώπους (παραπληροφόρηση, βιολογικά όπλα, κυβερνοεπιθέσεις) και αφετέρου, την αυξανόμενη αυτονομία των ίδιων των συστημάτων. Το να «μείνουν εντός πλαισίου», όπως λέει, απαιτεί διεθνή συντονισμό, πολιτική βούληση και ηθική καθοδήγηση — όχι μόνο από προγραμματιστές αλλά από κοινωνίες ολόκληρες.
Η Ελλάδα, μικρή αλλά τεχνολογικά δραστήρια, δεν μπορεί να σταθεί αμέτοχη. Οφείλει να συμμετάσχει στη διεθνή διαμόρφωση αρχών για την AGI, να επενδύσει σε παιδεία ψηφιακής ηθικής, και να θέσει το ερώτημα όχι μόνο «τι μπορεί να κάνει η τεχνητή νοημοσύνη;» αλλά και «ποια νοημοσύνη θέλουμε να έχει;». Στο μέλλον ίσως η υπογραφή στο βιβλίο των Νομπελιστών να μην ανήκει σε άνθρωπο. Το αν αυτή η στιγμή θα είναι σημείο θριάμβου ή παραίτησης εξαρτάται από το τι θα κάνουμε τώρα.