Σε μια περίοδο που τα ελληνικά πανεπιστήμια προσπαθούν να ανακτήσουν το χαμένο έδαφος στον διεθνή ακαδημαϊκό ανταγωνισμό, η συζήτηση για τη χρηματοδότηση της ανώτατης εκπαίδευσης παραμένει εγκλωβισμένη μεταξύ κρατικής επιχορήγησης και ελλιπών ίδιων πόρων. Την ίδια ώρα, στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Πανεπιστήμιο Harvard αποδεικνύει ότι η οικονομική ανεξαρτησία μπορεί να συνδυαστεί όχι μόνο με την ακαδημαϊκή αριστεία, αλλά και με θεσμική σταθερότητα, κοινωνική ευθύνη και διεθνή επιρροή.
Το Harvard δεν είναι μόνο το αρχαιότερο πανεπιστήμιο των ΗΠΑ, αλλά και ένας οικονομικός κολοσσός: με endowment fund που ξεπέρασε τα 52 δισεκατομμύρια δολάρια το 2024, διαθέτει το ισχυρότερο πανεπιστημιακό αποθεματικό παγκοσμίως. Αυτό το ταμείο, προϊόν δωρεών, επενδύσεων και επαγγελματικής διαχείρισης, εξασφαλίζει την κάλυψη μεγάλου μέρους των δαπανών για υποτροφίες, υποδομές, έρευνα και προσωπικό — χωρίς να εξαρτάται αποκλειστικά από τις ομοσπονδιακές επιχορηγήσεις.
Η στρατηγική του Harvard όμως δεν περιορίζεται στην απλή συσσώρευση πόρων. Το πανεπιστήμιο έχει επενδύσει διαχρονικά στη δημιουργία ενός διαφοροποιημένου οικονομικού μοντέλου, που στηρίζεται σε τέσσερις βασικούς πυλώνες: τις δωρεές (endowment), τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες, την ερευνητική του ελκυστικότητα και την ενεργή συμμετοχή των αποφοίτων του. Επιπλέον, η διαχείριση των επενδύσεων διέπεται από επαγγελματισμό, διαφάνεια και μακροπρόθεσμη στόχευση, με ESG κριτήρια και θεσμικές δικλίδες.
Αναμφίβολα, το μέγεθος και το ιστορικό κύρος του Harvard δεν είναι άμεσα συγκρίσιμα με ελληνικά δημόσια πανεπιστήμια. Ωστόσο, το ερώτημα παραμένει: μπορούμε να αντλήσουμε χρήσιμα διδάγματα για τον ελληνικό πανεπιστημιακό χώρο;
Η απάντηση είναι ναι — εφόσον είμαστε διατεθειμένοι να ανοίξουμε τη συζήτηση για το πώς τα ελληνικά ΑΕΙ μπορούν να ενισχύσουν την οικονομική τους ανθεκτικότητα, χωρίς να εκχωρήσουν το δημόσιο χαρακτήρα τους. Σήμερα, τα περισσότερα ελληνικά πανεπιστήμια παραμένουν σε μεγάλο βαθμό κρατικοεξαρτώμενα, χωρίς ουσιαστική αξιοποίηση της περιουσίας τους, χωρίς επενδυτικές δυνατότητες και με περιορισμένες συνέργειες με τον ιδιωτικό τομέα. Η σχέση με τους αποφοίτους είναι αποσπασματική, ενώ η ανάπτυξη εξωστρεφών εκπαιδευτικών ή ερευνητικών πρωτοβουλιών συχνά σκοντάφτει στη γραφειοκρατία ή την έλλειψη διοικητικής ευελιξίας.
Η μεταφορά πρακτικών όπως η ίδρυση πανεπιστημιακών fund, η ενεργή στρατηγική fundraising, η ίδρυση spin-offs και η αξιοποίηση της πανεπιστημιακής περιουσίας, μπορεί να προσφέρει ένα νέο υπόδειγμα. Αρκεί να συνοδεύεται από θεσμικές εγγυήσεις διαφάνειας και κοινωνικής ανταποδοτικότητας. Στο πλαίσιο αυτό, η ίδρυση Μη Κερδοσκοπικών Δημόσιων Νομικών Προσώπων (ΝΠΙΔ), με σαφές εποπτικό πλαίσιο, μπορεί να ενισχύσει τη χρηστή διαχείριση χωρίς να θίγει την ακαδημαϊκή αυτονομία.
Ταυτόχρονα, η έννοια της βιωσιμότητας —όχι μόνο περιβαλλοντικά αλλά και οικονομικά— οφείλει να μπει στον πυρήνα της στρατηγικής των ΑΕΙ. Πανεπιστήμια που μπορούν να προβλέψουν τις ανάγκες της επόμενης δεκαετίας και να διασφαλίσουν πόρους πέρα από το ετήσιο δημόσιο προϋπολογισμό, είναι πανεπιστήμια που μπορούν να καινοτομήσουν, να προσελκύσουν ταλέντο και να ενισχύσουν τον κοινωνικό τους ρόλο.
Η Ελλάδα διαθέτει επιστημονικό κεφάλαιο, διεθνή δίκτυα, περιουσιακά στοιχεία και πρόσβαση σε ευρωπαϊκά εργαλεία στήριξης. Το ζητούμενο είναι η πολιτική βούληση και η θεσμική ευελιξία για να περάσουμε από το μοντέλο της διαχείρισης στη στρατηγική. Ίσως το Harvard δεν μπορεί να αντιγραφεί. Μπορεί όμως να μας εμπνεύσει.