Καθώς διανύουμε το 2024, μια χρονιά γεμάτη με σημαντικές εκλογές σε όλο τον κόσμο, ένα πράγμα γίνεται σαφές: η πρόβλεψη του μέλλοντος είναι πιο περίπλοκη από ποτέ. Αυτή η πολυπλοκότητα δεν οφείλεται στην έλλειψη δεδομένων ή διορατικότητας, αλλά στον τεράστιο αριθμό των επιλογών που κάνουμε καθημερινά. Κάθε απόφαση – τι να φορέσουμε, ποιον να εμπιστευτούμε, αν θα ψηφίσουμε και ποιον – διαμορφώνει συλλογικά ένα μέλλον που κανένας αλγόριθμος δεν μπορεί να προβλέψει πλήρως.
Στη σημερινή ψηφιακή εποχή, η τεχνητή νοημοσύνη, τα deep fakes, τα bots και η μικρο-στόχευση έχουν γίνει ισχυρά εργαλεία στις πολιτικές εκστρατείες. Ενώ προσφέρουν νέους τρόπους επικοινωνίας με τους ψηφοφόρους, θέτουν επίσης πρωτοφανείς προκλήσεις. Οι κακόβουλοι δρώντες μπορούν πλέον να διαδίδουν την παραπληροφόρηση ταχύτερα και πειστικότερα από ποτέ, χειραγωγώντας την κοινή γνώμη και, σε ορισμένες περιπτώσεις, απειλώντας να μας στερήσουν το πιο θεμελιώδες δημοκρατικό μας δικαίωμα: την επιλογή.
Φταίει η τεχνολογία γι’ αυτή τη διάβρωση της εμπιστοσύνης ή μήπως το πρόβλημα είναι βαθύτερο και έχει τις ρίζες του στην ίδια την κοινωνία; Η αλήθεια είναι ότι είναι λίγο και από τα δύο. Η παραπληροφόρηση δεν είναι νέο φαινόμενο. Πολύ πριν από το διαδίκτυο, είχαμε εκστρατείες προπαγάνδας, από τις πολιτικές αφίσες της δεκαετίας του 1920 μέχρι τους ρητορικούς χειρισμούς της αρχαίας Ελλάδας. Η τεχνολογία απλώς έκανε αυτές τις τακτικές πιο διαδεδομένες και λιγότερο ανιχνεύσιμες. Η σημερινή πρόκληση είναι η κατανόηση του κόσμου εν μέσω ενός καταιγισμού αντικρουόμενων πληροφοριών.
Ωστόσο, δεν είναι όλα άσχημα. Η τεχνολογία έχει επίσης ανοίξει νέους δρόμους για τη δημοκρατική συμμετοχή. Σκεφτείτε τις πρόσφατες ευρωπαϊκές εκλογές, όπου οι ψηφιακές πλατφόρμες έδωσαν τη δυνατότητα στους πολίτες να ψηφίσουν από το εξωτερικό, διευκολύνοντας τους ανθρώπους να συμμετάσχουν στη δημοκρατική διαδικασία. Ένας πιο συνδεδεμένος κόσμος επιτρέπει την ευρύτερη συμμετοχή, δίνοντας στους ανθρώπους τη δύναμη να καταψηφίσουν τους κακούς ηγέτες και να ψηφίσουν εκείνους που πιστεύουν ότι μπορούν να κάνουν τη θετική διαφορά. Όμως αυτή η δύναμη δεν σημαίνει τίποτα αν οι πολίτες, καταβεβλημένοι από τον θόρυβο, αποτύχουν να δράσουν την ημέρα των εκλογών.
Αλλά, υπάρχει ελπίδα, ιδίως στις νεότερες γενιές. Η γενιά Ζ και η γενιά Α, ενδυναμωμένες από το διαδίκτυο και την άνευ προηγουμένου πρόσβαση στην πληροφόρηση, είναι πιο ενεργές πολιτικά από ποτέ. Παρόλα αυτά, δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί τη σκοτεινή πλευρά αυτής της ψηφιακής εξέλιξης. Όσο η τεχνολογία γίνεται πιο εξελιγμένη, τόσο αυξάνεται και η πιθανότητα να φαίνονται τα ψεύδη σαν να είναι πραγματικά και αδιακρίτως αληθινά. Τα deep fakes και οι εκστρατείες παραπληροφόρησης που δημιουργούνται από την τεχνητή νοημοσύνη μπορούν να παραμορφώσουν την πραγματικότητα, καθιστώντας δύσκολο ακόμη και για τους πιο παρατηρητικούς ανάμεσά μας να διαχωρίσουν την πραγματικότητα από τη φαντασία. Η δημοκρατία εξαρτάται από ένα ενημερωμένο εκλογικό σώμα, αλλά τι συμβαίνει όταν η αλήθεια γίνεται σχεδόν αδύνατο να διακριθεί;
Εδώ είναι που η συμβουλή της παροιμίας «Εμπιστεύσου, αλλά επαλήθευσε» γίνεται απαραίτητη. Σε μια εποχή που ξεχειλίζει από πληροφορίες, πρέπει να καλλιεργήσουμε τη συνήθεια του τεκμηριωμένου σκεπτικισμού. Πρέπει να διαβάζουμε ευρέως, να συμβουλευόμαστε πολλαπλές πηγές και να αξιολογούμε κριτικά ό,τι βλέπουμε. Αυτό δεν έχει να κάνει με την καλλιέργεια της παράνοιας, αλλά με την ενδυνάμωση του εαυτού μας ώστε να κάνουμε τεκμηριωμένες επιλογές μέσα στο θόρυβο.
Για να διατηρήσουμε τη δημοκρατία, πρέπει να προωθήσουμε την κριτική σκέψη. Η τεχνολογία είναι μόνο ένα μέρος της εξίσωσης – το ανθρώπινο μυαλό είναι το άλλο. Ακόμη και σε έναν κόσμο όπου οι πληροφορίες μπορούν να επαληθευτούν και να εντοπιστούν, οι άνθρωποι θα εξακολουθούν να προσκολλώνται σε λανθασμένες πεποιθήσεις, όπως εκείνοι που επιμένουν ότι η Γη είναι επίπεδη. Αυτή η επιμονή στις ψευδείς αλήθειες δεν οφείλεται στην έλλειψη δεδομένων, αλλά στις προκαταλήψεις αντίληψης που είναι εγγεγραμμένες στο DNA μας.
Η απάντηση δεν είναι να γυρίσουμε την πλάτη στην τεχνολογία, αλλά να τη χρησιμοποιούμε με σύνεση. Σημαίνει να εξοπλίσουμε τους εαυτούς μας και τις μελλοντικές γενιές με τα εργαλεία για να σκεφτόμαστε κριτικά, να αμφισβητούμε, να αξιολογούμε και, τελικά, να αποφασίζουμε. Σημαίνει να αρνούμαστε να αφήσουμε οποιονδήποτε – είτε πρόκειται για πολιτικό, είτε για αλγόριθμο, είτε για ρομπότ – να κάνει τις επιλογές μας αντί για εμάς. Και, το πιο σημαντικό, σημαίνει να εμφανιστούμε: στην κάλπη, στις συζητήσεις, στην εμπλοκή των πολιτών.
Να θυμάστε αυτό: η δημοκρατία ευδοκιμεί με τη συμμετοχή. Η φωνή σας, η ψήφος σας, οι επιλογές σας – έχουν σημασία. Μπορεί να μην μπορούμε να προβλέψουμε το μέλλον, αλλά μπορούμε να το διαμορφώσουμε. Κάντε τις επιλογές σας να μετρήσουν.
Επειδή, στο τέλος της ημέρας, το μέλλον της δημοκρατίας βρίσκεται στα χέρια μας. Επιλέξτε με σύνεση.